كيفيت و قيمت يك ديگ بخار به پارامترهاي مختلفي بستگي دارد.  در اين مقاله مي كوشيم به شرح اين پارامترها بپردازيم تا خريدار با آگاهي بيشتري بتواند محصول مورد نياز خود را كه قلب يك سيستم مي باشد انتخاب و خريداري نمايد. علاوه بر اهميت ديگ بخار در يك سيستم توليدي توجه به خطرات و نكات ايمني آن بر كسي پوشيده نيست.

امروزه خوشبختانه تعداد توليدكنندگان داخلي ديگ بخار افزايش چشم گيري داشته و اين موضوع موجب ايجاد رقابت و بهبود كيفيت در توليد ديگ بخار گرديده است. اما از طرف ديگر متاسفانه موجب رقابت نا سالم و توليد محصولي با قيمت پايين و البته كيفيت پايين تر توسط برخي از توليدكنندگان شده است. اين موضوع از چند نكته سرچشمه مي گيرد:

• برخي از خريداران تخصص لازم و آشنايي كافي با ديگ بخار ندارند.
• برخي از خريداران صرفا قيمت اوليه پايين را در نظر گرفته و هزينه هاي بسيار بيشتر ناشي از راندمان پايين ديگ و مصرف بيشتر سوخت را در نظر نمي گيرند.
• برخي از خريداران ازخطرات جاني و مالي يك ديگ بخار غير ايمن و بي كيفيت آگاهي ندارد.

با توجه به مقدمه بالا به شرح پارامترهاي موثر در كيفيت و در نتيجه قيمت يك ديگ بخار مي پردازيم:

ديگ بخار استاندارد

اولين و حداقل پارامتر جهت انتخاب يك ديگ بخار،  استاندارد بودن آن است. علي الرغم اينكه استاندارد ملي ديگ هاي بخار به شماره ۴۲۳۱ هم اكنون اجباري مي باشد باز هم شاهد توليد و فروش ديگ هاي بخار غير استاندارد و غير ايمن با قيمت نازل هستيم. لازم به ذكر است در صورت اطلاع اداره كار و يا اداره استاندارد، كارخانه توليدكننده و همچنين استفاده كننده از ديگ بخار غير استاندارد توقيف و پلمپ خواهد شد. 

يك ديگ بخار استاندارد بايد به همراه پلاك استاندارد و دفترچه بازرسي فني ارائه گردد اين دفترچه شامل نقشه هاي تاييد شده ديگ ، گواهي ورق ها و لوله هاي استفاده شده ، WPS و PQR جوشكاري ، گواهي نامه جوشكاران ، تست هاي حين توليد ، تست سرد و گرم ديگ و … مي باشد. 

راندمان و مصرف انرژي ديگ بخار

راندمان ديگ بخار عبارت است از نسبت انرژي توليد شده توسط سيستم به انرژي  ورودي به سيستم .  هرچه راندمان يك ديگ پايين تر باشد ميزان سوخت بيشتري جهت دستيابي به يك مقدار ثابت بخار مورد نياز است. اگرچه قيمت اوليه يك ديگ بخار با راندمان بالاتر بيشتر از يك ديگ بخار با راندمات پايين است ولي با توجه به قيمت گاز يا گازوئيل ، در صورت انجام سرمايه گذاري لازم، اين اختلاف قيمت به سرعت در كوتاه مدت جبران شده و بعد از آن موجب كاهش هزينه ها مي گردد.

از جمله عوامل موثر در راندمان ديگ بخار ساختار و ميزان سطح انتقال حرارت آن مي باشد. راندمان يك ديگ بخار سوپر سه پاس واقعي با سطح انتقال حرارت كافي به ۸۵% مي رسد كه اين ميزان با نصب اكونومايزر بر روي دودكش قابل افزايش نيز مي باشد.

هرچه سطح انتقال حرارت در كوره ، محفظه برگشت و  لوله هاي پاس دوم و سوم بيشتر باشد راندمان ديگ افزايش يافته و در نتيجه دماي گازهاي خروجي از دودكش پايين تر خواهد بود.

خوشبختانه اخيرا برچسب انرژي ديگ هاي بخار توسط سازمان ملي استاندارد اجباري شده و در صورت اجراي صحيح و دقيق آن توسط شركت هاي بازرسي نقش موثري در بهبود راندمان ديگ هاي بخار توليدي خواهد داشت.

جنس و ضخامت متريال ، وزن و ابعاد ديگ بخار

جنس ورق و لوله هاي مصرفي در ديگ بخار در استاندارد مشخص گرديده است. ورق هاي مصرفي بايد از نوع ورق آتشخوار DIN17155-17MN4 و لوله ها از نوع بدون درز آتش خوار و طبق استاندارد DIN17175-ST35.8 باشد. متاسفانه برخي از توليدكنندگان حتي از لوله هاي درز دار و غير آتشخوار به دليل قيمت بسيار پايين تر در توليد ديگ بخار استفاده مي نمايند. حتي لوله آتشخوار طبق استاندارد و مشخصات فوق با كيفيت ها و قيمت هاي مختلف در بازار موجود مي باشد. (به طور مثال قيمت و كيفيت لوله آتشخوار آلماني و چيني قابل مقايسه نمي باشد.) بنابر اين نظارت بر متريال و گواهي نامه هاي مواد مصرفي در حين توليد توسط خريدار توصيه مي گردد.

علاوه بر جنس توجه به ضخامت ورق ها و لوله ها از اهميت ويژه اي برخوردار است. اگرچه اين موارد با توجه به ظرفيت و فشار كار ديگ بخار در استاندارد مشخص گرديده است. اما باز هم شاهد كاهش ضخامت ها توسط برخي از توليدكنندگان مي باشيم تا با كاهش وزن، قيمت تمام شده خود را كاهش دهند. كاهش ضخامت هاي ورق ها و لوله ها علاوه بر كاهش طول عمر و مستهلك شدن سريع ديگ بخار خطرات فراواني نيز در بر خواهد داشت. توصيه مي گردد وزن و ابعاد ديگ بخار قبل از خريد توسط خريدار از فروشنده استعلام گردد.

تجهيزات ديگ بخار

بخشي چشمگيري از قيمت يك ديگ بخار را تجهيزات آن تشكيل مي دهد. برخي از اين تجهيزات عبارتند از مشعل، پمپ تغذيه ، كنترل كننده ها و نشان دهنده هاي سطح آب، پرشرسوئيچ ها ، مانومترها و ترمومترها ، شير اصلي خروج بخار ، شير اطمينان، شير تغذيه ، شير تخليه ، شير زير موبري ، تابلو برق و …

كاركارد صحيح اين تجهيزات كاركرد بي وقفه و ايمن يك ديگ بخار را تضمين مي نمايد. اما در صورتي كه هر يك از اين قطعات دچار مشكل گردد موجب بروز اختلال در ديگ و در نتيجه پروسه توليد مي گردد. همچنين برخي از تجهيزات نقش مهمي در ايمني ديگ دارد به طور مثال در صورتي كه عملكرد شير اطمينان دچار مشكل گردد مي تواند موجب بروز انفجار و خسارات هاي مالي و تلفات جاني گردد.

قيمت تجهيزات مرغوب نسبت به تجهيزات غير مرغوب حتي تا چندين برابر بيشتر مي باشد كه در نتيجه روي قيمت كلي ديگ نيز تاثير چشمگيري دارد. پيشنهاد مي گردد در زمان خريد  به ليست دقيق تجهيزات و مارك آن ها توجه ويژه اي مبذول گردد.

ايمني ديگ بخار

همان طور كه در موارد بالا اشاره گرديد پارامترهاي مختلفي در ايمني يك ديگ بخار موثر مي باشد. اهميت ايمني در يك ديگ بخار بر كسي پوشيده نيست. يك ديگ بخار ايمن موجب آسودگي خاطر و يك ديگ بخار غير ايمن موجب نگراني و بروز حادثه مي گردد. انفجار يك ديگ بخار حتي مي تواند موجب تخريب ساختمان ها و تلفات جاني گردد. ذكر اين نكته ضروري است كه اگرچه با افزايش ظرفيت ديگ بخار خطرات آن در صورت بروز حادثه افزايش مي يابد اما خسارت ها و تلفات يك ديگ بخار كوچك نيز مي تواند غير قابل جبران باشد.